هر شرکتی برای انجام فعالیتهای خود نیاز به منابع مالی، انسانی، فیزیکی و اطلاعاتی دارد. این منابع می‌توانند به دو دسته هزینه عملیاتی و هزینه غیر‌عملیاتی تقسیم شوند. هزینه عملیاتی شامل هزینههایی است که برای تولید و ارائه محصولات و خدمات شرکت به کار می‌روند. هزینه غیر‌عملیاتی شامل هزینههایی است که برای تامین منابع مالی و سرمایهای شرکت به کار می‌روند.
به طور کلی نیز هزینه عملیاتی یکی از مؤلفه‌های اصلی درآمد عملیاتی می‌باشد که نشاندهنده عملکرد اقتصادی شرکت است. درآمد عملیاتی برابر با فروش کل منهای هزینه عملیاتی است و هر چه هزینه عملیاتی کمتر باشد، درآمد عملیاتی بیشتر خواهد بود و این موضوع نشاندهنده بهره‌‌وری و کارآمدی بیشتر شرکت است.
بنابراین، مدیریت هزینه عملیاتی یکی از وظایف مهم مدیران شرکت است که باید با روش‌های مختلف سعی داشته باشند هزینه عملیاتی را کاهش دهند و در عین حال کیفیت محصولات و خدمات را حفظ کنند.
تعریف هزینه عملیاتی
هزینه عملیاتی یا OPEX به هزینههایی گفته میشود که یک شرکت برای ادامه فعالیتهای تجاری خود متحمل میشود. این هزینه‌ها معمولاً در صورت سود و زیان شرکت به عنوان هزینه‌های عملیاتی نشان داده می‌شوند. هزینه عملیاتی شامل هزینههایی است که به‌صورت روزانه، ماهانه یا سالانه پرداخت می‌شوند و به نگهداری و مدیریت شرکت کمک می‌کنند. این هزینه‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- هزینه بهای تمام شده کالای فروش رفته: این هزینه شامل هزینه‌های خرید یا تولید مواد اولیه، نیروی انسانی، حمل‌و‌نقل و بسته‌‌بندی محصولات است.
- هزینه حقوق و دستمزد: این هزینه شامل پرداخت حقوق، مزایا، پاداش، بیمه و مالیات کارکنان شرکت است.
- هزینه بازاریابی و فروش: این هزینه شامل هزینه‌های تبلیغات، نمایشگاه‌ها، فروشندگان، پشتیبانی مشتریان و توزیع محصولات است.
- هزینه تحقیق و توسعه: این هزینه شامل هزینه‌های انجام پژوهش‌ها، طراحی و توسعه محصولات و خدمات جدید یا بهبود محصولات و خدمات موجود است.
- هزینه اداری: این هزینه شامل هزینه‌های اجاره، برق، آب، تلفن، اینترنت، لوازم و تجهیزات اداری، تعمیر و نگهداری، حسابداری، حقوقی و مشاوره است.
در عین حال باید اشاره کنیم که هزینه عملیاتی معمولاً شامل هزینه‌های سرمایهای نمی‌شود. هزینه سرمایهای یا CAPEX به هزینههایی گفته میشود که یک شرکت برای خرید، ساخت یا بهبود داراییهای ثابت خود متحمل میشود. این هزینه‌ها معمولاً در ترازنامه شرکت به عنوان داراییهای آن در‌نظر گرفته می‌شوند.
انواع هزینه عملیاتی چیست؟
هزینه عملیاتی را می‌توان بر‌اساس ماهیت و رفتار آن‌ها به چند دسته تقسیم کرد. این دسته‌‌بندی به مدیران کمک می‌کند که هزینه‌های خود را بهتر مدیریت کنند و راه‌هایی برای کاهش یا افزایش آن‌ها بیابند. انواع هزینه عملیاتی عبارت‌اند از:
1- هزینه‌های عملیاتی ثابت
هزینه عملیاتی ثابت به هزینههایی گفته میشود که با تغییر حجم فعالیت شرکت تغییر نمی‌کنند. این هزینه‌ها به‌صورت پیش‌فرض تعیین شده‌اند و باید به طور مداوم پرداخت شوند. برای مثال، هزینه اجاره، بیمه و حقوق از جمله هزینه‌های عملیاتی ثابت هستند. همچنین این هزینه‌ها معمولاً به عنوان هزینه‌های ساختاری شناخته می‌شوند و نشاندهنده ظرفیت و زیر ساخت شرکت هستند.
هزینه‌های عملیاتی ثابت می‌توانند در رسیدن به صرفه‌‌جویی در مقیاس کمک کنند. صرفه‌‌جویی در مقیاس به معنای کاهش هزینه به ازای هر واحد محصول با افزایش تولید است. وقتی هزینه‌های شرکت ثابت باشند، در این حالت شرکت می‌تواند با تولید بیشتر، سود بیشتری از هر واحد کسب کند و بهای تمام شده خود را کاهش دهد.
2- هزینه‌های عملیاتی متغیر
هزینه عملیاتی متغیر به هزینههایی گفته میشود که با تغییر حجم فعالیت شرکت، تغییر می‌کنند. این هزینه‌ها به‌صورت مستقیم به تولید و فروش محصولات و خدمات شرکت مرتبط هستند و با افزایش یا کاهش حجم فعالیت، افزایش یا کاهش می‌یابند. برای مثال، هزینه بهای تمام شده کالای فروش رفته، حمل‌و‌نقل، تبلیغات و پاداش از جمله هزینه‌های عملیاتی متغیر هستند. این هزینه‌ها معمولاً به عنوان هزینه‌های عملیاتی شناخته می‌شوند و نشاندهنده فعالیت و رقابت پذیری شرکت هستند.
هزینه‌های عملیاتی متغیر می‌توانند در رسیدن به نقطه سر به سری کمک کنند. نقطه سر به سری به معنای حجم فروشی است که در آن حالت، هزینه‌ها و درآمد‌های شرکت با هم برابر می‌شوند و شرکت هیچ سود و زیانی نمی‌کند.
3- هزینه‌های عملیاتی نیمه متغیر
هزینه عملیاتی نیمه متغیر به هزینههایی گفته میشود که شامل بخش‌های ثابت و متغیر هستند. این هزینه‌ها با تغییر حجم فعالیت شرکت، تغییر می‌کنند؛ اما نه به‌صورت مستقیم و نه به‌صورت ثابت. برای مثال، هزینه برق، تلفن، حقوق و دستمزد و تعمیر و نگهداری از جمله هزینه‌های عملیاتی نیمه متغیر هستند. این هزینه‌ها معمولاً به عنوان هزینه‌های نیمه متغیر شناخته می‌شوند و نشاندهنده تطبیق‌پذیری و انعطاف‌‌پذیری شرکت هستند.
تأثیر هزینه عملیاتی در میزان سود مجموعه
هزینه عملیاتی بر میزان سود مجموعه تأثیر بزرگی دارد. هر چه هزینه عملیاتی کمتر باشد، سود خالص بیشتر میشود و بالعکس؛ بنابراین، مدیران باید به دنبال راه‌هایی برای کاهش هزینه عملیاتی باشند، بدون اینکه کیفیت محصولات و خدمات و رضایت مشتریان را به خطر بیاندازند. برخی از راه‌های کاهش هزینه عملیاتی عبارت‌اند از:
- بهره‌‌گیری از تکنولوژی و اتوماسیون برای افزایش بهره‌‌وری و کاهش نیروی انسانی
- انتخاب تامین‌کنندگان و شرکای تجاری با قیمت مناسب و کیفیت بالا
- انجام تحلیل هزینه و فایده برای ارزیابی بازدهی سرمایه‌‌گذاری‌ها و پروژه‌ها
- ایجاد بودجه و برنامه‌ریزی مالی دقیق و متناسب با اهداف کسبوکار
- انجام بازبینی و کنترل مداوم بر روی هزینه‌ها و درآمدها و ارائه گزارش‌های مالی
- ایجاد فرهنگ صرفه‌‌جویی و کاهش هدررفت در سطح کل شرکت
جمع بندی
هزینه عملیاتی یک مفهوم مهم در حسابداری و مدیریت مالی است که به هزینههایی اشاره می‌کند که یک شرکت برای ادامه فعالیتهای تجاری خود متحمل میشود. این هزینه‌ها می‌توانند تأثیر مستقیمی بر سود‌آوری و رشد شرکت داشته باشند و باید به طور مداوم کنترل و بهینه‌‌سازی شوند.
هزینه عملیاتی را می‌توان بر‌اساس میزان تغییر آن با تغییر حجم فعالیت شرکت به سه دسته ثابت، متغیر و نیمه متغیر تقسیم کرد. هر چه هزینه عملیاتی کمتر باشد، سود مجموعه بیشتر خواهد بود. برای کاهش هزینه عملیاتی نیز شرکت‌ها می‌توانند از روش‌های مختلفی هم‌چون بهبود فرآیندها، انتخاب تامین‌کنندگان مناسب، استفاده از تکنولوژی‌های نوین و کاهش هزینه‌های انسانی استفاده کنند.
سوالات متداول
چه تفاوتی بین هزینه عملیاتی و هزینه سرمایهای وجود دارد؟
هزینه عملیاتی شامل هزینههایی است که برای ادامه فعالیتهای روزمره شرکت پرداخت میشود، در حالی که هزینه سرمایهای شامل هزینههایی است که برای خرید یا بهبود داراییهای ثابت شرکت پرداخت میشود. هزینه عملیاتی در صورت سود و زیان به عنوان هزینه قلمداد میشود، در حالی که هزینه سرمایهای در ترازنامه به عنوان دارایی قلمداد میشود و به مرور زمان مستهلک میشود.
چه تفاوتی بین هزینه عملیاتی و هزینه تولید وجود دارد؟
هزینه عملیاتی در واقع هزینهای است که برای ادامه فعالیتهای تجاری شرکت در یک دوره مالی صرف میشود، اما هزینه تولید هزینهای است که برای تولید محصولات یا خدمات شرکت در یک دوره مالی صرف خواهد شد.
