صورت‌های مالی یکی از ارکان اصلی حسابداری است و بدون وجود چنین گزارشاتی تقریبا می‌توان گفت که حسابداری بدون کاربرد خواهد بود. صورت سود و زیان یکی از اصلی‌ترین صورت های مالی است. آشنایی با ماهیت صورت سود و زیان و روش‌های محاسبه آن از جمله مهمترین مهارت‌های یک حسابدار به حساب می‌آید. ما در این مقاله به تمام نکات پیرامون صورت سود و زیان خواهیم پرداخت.
صورت سود و زیان چیست؟
همان طور که در مقدمه هم بیان شد، صورت سود و زیان یکی از اصلی‌ترین صورت‌های مالی در علم حسابداری است. از این صورت حساب برای گزارش عملکرد مالی شرکت در یک دوره مالی استفاده می‌شود. در واقع صورت سود و زیان خلاصه‌ای از درآمدها و هزینه‌های یک شرکت، در طی دوره مالی مشخص است. صورت سود و زیان با صورت درآمد (فروش) آغاز شده و با سود یا زیان خالص به پایان می‌رسد.
کاربرد صورت سود و زیان چیست؟
هدف از تهیه این صورت مالی، ارائه یک گزارش کامل از عملکرد شرکت در طول یک دوره مالی مشخص است که میزان سودآوری یا زیان دهی فعالیت‌های شرکت را طی دوره بررسی می‌کند. در حقیقت وجود چنین صورت مالی به مدیران و سهامداران کمک می‌کند که دید دقیق و کاملی از رخدادهای درون سازمانی داشته و امکان مقایسه بازخورد فعالیت‌های شرکت یا سازمان را با رقبا و یا عملکرد سال‌های قبل خود داشته باشند.
بنابراین وجود صورت سود و زیان دقیق و کامل می‌تواند برای مدیران در تصمیم گیری‌های کلان و جدی از جمله افزایش ظرفیت تولید، بهبود و توسعه محصولات، احداث شعبات و یا برعکس در کاهش تولیدات، بازنگری در محصولات و یا حذف بخشی از خط تولید بسیار حیاتی باشد.
انواع صورت سود و زیان
صورت سود و زیان دارای انواع مختلفی است که هریک به بخشی از امور سازمانی می‌پردازند (درآمد، فروش، سود، زیان) انواع مختلف صورت سود و زیان عبارتند از:
صورت سود و زیان تلفیق
گزارش سود و زیان تلفیقی از ترکیب درآمدها و هزینه‌های شعبات مختلف شرکت یا شرکت اصلی و فرعی تولید می‌شود. در این نوع صورت سود و زیان، درآمدها و هزینه‌هایی که از طریق معاملات بین شرکت‌های گروه به دست آمده‌اند کسر می‌گردد. این صورت حساب بیان می‌کند که هزینه‌ها و درآمدهای ناشی از معاملات بین شرکتی گروه، در واقع به معنای انتقال دارایی از یک شرکت به شرکت دیگر است و تأثیری روی دارایی‌های گروه ندارد.
صورت سود و زیان جامع
اگرچه در صورت سود و زیان، تمرکز اصلی روی درآمدها و هزینه‌های عملیاتی دوره است، اما عموما هزینه‌ها و درآمدهایی نیز وجود دارد که مشخصا به حساب حقوق صاحبان سرمایه منظور می‌گردد. از آنجایی که ممکن است چنین مواردی در تصمیم گیری‌های اقتصادی استفاده کنندگان صورت‌های مالی موثر باشد، از صورت سود و زیان جامع برای این گزارشات استفاده می‌شود.
به این ترتیب می‌توان گفت این شکل از صورت سود و زیان به همه درآمدها و هزینه‌های شناخته شده شامل موارد تحقق یافته و تحقق نیافته می‌شود. در صورت سود و زیان جامع تعدیلات سنواتی نیز منظور می‌شود.
صورت سود و زیان انباشته
این نوع سود و زیان، یکی از حساب‌های دائمی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی مرتبط با فعالیت‌های سال گذشته است که مانده آن به سال بعد منتقل می‌گردد. برای حساب این نوع از سود و زیان حاصل جمع سود انباشته ابتدایی دوره و خالص سود و زیان، از سود سهام نقدی و سود سهم، کسر شده و عدد حاصل، سود و زیان انباشته آن دوره مالی را نشان می‌دهد.
مراحل تهیه صورت سود و زیان
صورت سود و زیان را می‌توان به دو روش تک مرحله و دو مرحله‌ای تهیه کرد که فرمولاسیون محاسباتی هریک از آن‌ها به شرح زیر است:
- روش تک مرحله ای: در این روش ابتدا همه درآمدهای شرکت را فهرست کرده و در ادامه آن هزینه‌های شرکت را قرار می‌دهند. سپس مجموع هزینه‌ها از درآمدها کسر شده و به سود یا زیان قبل از کسر مالیات می‌رسیم. مهمترین نقص این روش محاسباتی‌عدم تفکیک درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی است. در این روش مشخص نمی‌شود که چه مقدار درآمد، از عملیات‌های اصلی شرکت حاصل شده است و چه مقدار از این درآمدها قابلیت تکرار شوندگی ندارند.
- روش دو مرحله ای: در این روش درآمدهای عملیاتی و هزینه‌های عملیاتی فهرست شده و از تفاضل این دو، سود یا زیان عملیاتی محاسبه می‌شود. سپس به محاسبه درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه‌های غیر عملیاتی پرداخته می‌شود که از نتیجه تفاضل این مرحله و مرحله قبلی سود و زیان قبل از کسر مالیات مشخص می‌شود.
فرمول سود و زیان چیست؟
محاسبه سود و زیان در حسابداری یکی از اولین مراحل تهیه صورت سود و زیان است. در محاسبه سود و زیان ابتدا درآمدها محاسبه شده و سپس هزینه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند و در نهایت هزینه از درآمد کسر می‌شود. برای به دست آوردن میزان سود در یک دوره مالی از این فرمول استفاده می‌شود:
هزینه‌های دوره مالی – درآمد دوره مالی = سود دوره مالی
میزان زیان دوره مالی نیز از این فرمول استفاده می‌کنیم:
درآمدهای دوره مالی – هزینه دوره مالی = زیان دوره مالی
در صورت فزونی درآمد نسبت به هزینه شرکت سود ده و در صورت فزونی هزینه نسبت به درآمد شرکت زیان ده خواهد بود.
مفاد صورت سود و زیان
در صورت سود و زیان ردیف‌های بسیاری قرار دارند که آشنایی با مفاهیم آن‌ها به درک بهتر صورت سود و زیان می‌انجامد. مهمترین اقلام و اجزای صورت سود و زیان عبارتند از:
– درآمد یا میزان فروش
منظور از درآمد یا میزان فروش عایدی شرکت از فروش محصولات یا خدمات است که در قسمت بالای صورت سود و زیان نوشته می‌شود. باید توجه داشت که این مقدار ناخالص است و هزینه‌های مرتبط با تولید یا ارائه خدمات در آن قرار ندارد.
– بهای تمام شده کالا یا هزینه‌های فروش
هزینه‌های فروش نشان دهنده هزینه کالاهای فروخته شده و یا خدمات ارائه شده در یک دوره مالی است. این بخش از جدول صورت سود و زیان خروجی حسابداری صنعتی یک شرکت است. بهای تمام شده عمدتاً شامل نیروی انسانی، مواد اولیه، سربار تولید و سایر هزینه‌ها مانند هزینه استهلاک در صورت سود و زیان خواهد بود.
– سایر درآمدها
این بخش امل درآمدهایی است که از فعالیت اصلی شرکت به دست نمی‌آیند و حاصل فعالیت‌های فرعی سازمان یا شرکت می‌شود.
– هزینه‌های توزیع و فروش
این بخش شامل هزینه‌های محتمل شده برای ارائه کالا از محل موسسه به مشتریان است مثل هزینه‌های بازاریابی یا نقل و انتقال
– هزینه‌های اداری
این هزینه‌ها مرتبط به مدیریت و پشتیبانی به صورت مستقیم در تولید و عرضه کالا یا خدمات می‌شود. هزینه‌هایی چون زینه‌های بخش فروش، خدمات عمومی و بخش اداری از آن جمله هستند.
سایر هزینه‌ها
شامل هزینه‌هایی است که در دسته هزینه‌ها محسابه نمی‌شود. مواردی از قبیل توسعه فناوری، تحقیق و توسعه (R&D)، غرامت مبتنی بر سهام یا Stock-Based Compensation از آن جمله هستند.
– هزینه‌های مالی
شامل بهره وام‌های دریافتی و بهره اوراق قرضه می‌شود.
– مالیات بر درآمد
این ردیف شامل: مالیات برآوردی دوره فعلی، مالیات دوره قبل و هزینه مالیات معوق می‌شود.
– هزینه استهلاک
شامل هزینه‌های غیر نقدی است و دلیل استفاده هاز آن سازگاری با قوانین مالیاتی است. در واقع ا کسر این هزینه از سود خالص می‌توان مالیات پرداختی شرکت را کاهش داد.
تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان
در بیان تفاوت این دو باید بگوییم که ترازنامه تصویری لحظه‌ای از عملکرد کسب و کار ارائه می‌کند در حالی که صورت سود زیان وضعیت مالی بنگاه اقتصادی را در یک بازه زمانی یا دوره مالی نشان می‌دهد.
