بهای تمام شده در حقیقت یکی از مهمترین فاکتورهای عملکرد یک مجموعه است که به بیان و ثبت و بررسی تمامی هزینه‌هایی می‌پردازد که برای تولید یک کالا و یا ارائه یک خدمت خاص صرف شده است. اگر تولید کنندگان به این قیمت و یا بها دسترسی پیدا کنند می‌توانند تصمیم‌های دقیق‌تری را در رابطه با دستمزد کارگران، قیمت کالا و… اخذ نمایند. چراکه همان‌طور که می‌دانید هر کالا و یا خدمت از قیمت خاصی برخوردار شده و پیش از قیمت گذاری کالا و یا خدمت باید بدانید که برای تولید آن چه میزان هزینه صرف شده است. از طریق بهای تمام شده می‌توان به محاسبه سود یا زیان یک مجموعه نیز پرداخته و آن را مدیریت نمود.
در این مقاله به ارائه مطالبی درباره بهای تمام شده خواهیم پرداخت و شیوه‌های محاسبه آن در شرکت‌ها و حوزه‌های مختلف را مرور و بررسی خواهیم کرد. پس اگر شما هم در این زمینه با دغدغه‌ای مواجه شده و یا پرسشی دارید با ما همراه باشید.
حسابداری بها و هزینه تمام شده
حسابداری بهای تمام شده را می‌توان یکی از زیر مجموعه‌های اصلی حسابداری به شمار آورد که به آن حسابداری صنعتی نیز گفته می‌شود. با این حال حسابداری بهای تمام شده با حسابداری صنعتی اختلافات مهمی هم دارد.
به گونه‌ای که تمرکز و تاکید اصلی این شاخه علمی بر تعیین و تشخیص هزینه‌ها است. در حالی که در حسابداری صنعتی به تعیین و تشخیص هزینه‌ها و محل وقوع آن‌ها نیز پرداخته می‌شود و تاکید بالایی هم بر بهبود تخصیص هزینه‌ها دارد.
از آنجایی که هزینه‌های مربوط به کسب و کارهای مختلف با یکدیگر اختلافاتی دارند، پس روش‌های محاسبه بهای تمام شده در حوزه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه در یک شرکت بازرگانی برای محاسبه قیمت تمام شده باید اطلاعات خرید و موجودی کالاها به طور دقیق ثبت شده و مورد بررسی قرار بگیرند. از سوی دیگر باید موجودی کالاهای آن‌ها را در ابتدای یک دوره مالی، در انتها و در حین دوره مشخص و محاسبه کنید.
در حالی که در یک شرکت خدماتی باید میزان دستمزدهای کارکنان ارائه دهنده خدمات مورد محاسبه قرار گرفته و هزینه‌های سربار خدمات را نیز مشخص کنید. در واحدهای تولید کننده محاسبه هزینه‌های مستقیم و صرف شده برای تولید یک کالای خاص از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.
علاوه بر آن در محاسبه هزینه‌های تمام شده این نوع از شرکت‌ها محصولات باقی مانده در انبار از دوره‌های پیشین نیز محاسبه شده و در پایان دوره نیز موجودی‌ها را مشخص می‌کنند تا بتوانند به صورت دقیق بهای تمام شده را محاسبه نمایند.
در یک شرکت پیمانکاری هزینه‌های زیادی وجود دارند و دسته بندی آن‌ها نیز بسیار مهم است. در این مجموعه‌ها برخی از هزینه‌ها به صورت مستقیم به پیمان و یا پروژه ارتباط داشته و بعضی از هزینه‌ها نیز میان چند پروژه مشترکند. برای محاسبه هزینه‌های تمام شده در این نوع از شرکت‌ها باید تمامی این مخارج به صورت دقیق مورد ارزیابی قرار بگیرند.
انواع بهای تمام شده
بر اساس نوع هزینه‌ها می‌توان به انواع متنوعی از روش‌های محاسبه قیمت تمام شده دست پیدا کرد. از جمله انواع بهای تمام شده بر این اساس می‌توان به بهای مستقیم و غیرمستقیم، فرصت‌های از دست رفته، بهای تمام شده اختیاری، قابل کنترل و غیرقابل کنترل و… اشاره کرد.
از هزینه تمام شده مستقیم در حوزه تولید کالا استفاده می‌شود. طی این روش هزینه‌هایی مورد بررسی قرار می‌گیرند که به صورت مستقیم به خط تولید ارتباط پیدا می‌کنند. در حالی که برای محاسبه هزینه‌های تمام شده غیر مستقیم، دستمزد کارگرانی که در خط تولید مشغول به خدمت بوده و به جابجایی مواد اولیه اقدام می‌کنند، مورد محاسبه و ارزیابی واقع می‌شود.
این نوع هزینه‌ها را نمی‌توان به صورت کاملا مستقیم ثبت کرده و مورد بررسی قرار داد. یکی دیگر از انواع این هزینه‌ها، هزینه فرصت از دست رفته است. همان‌طور که می‌دانید در صورتی که یک شرکت در سرمایه‌گذاری وارد شود و با این اقدام مثلا ۱۰ درصد سود را از آن خود کند، در همین موقعیت و بازه زمانی نمی‌تواند در سرمایه‌گذاری دیگر با مثلاً ۱۵ درصد سود وارد شود.
به همین دلیل ۵ درصد سود از دست رفته در محاسبه بهای تمام شده در نظر گرفته می‌شود. از جمله هزینه‌هایی که در قیمت تمام شده اختیاری ثبت و بررسی می‌شوند، می‌توان به هزینه‌های تبلیغاتی اشاره کرد و یا هزینه‌های آموزش کارکنان را نام برد. این دسته از مخارج را می‌توانید در مدت زمان کوتاه و یا بلند از فهرست هزینه‌های خود حذف نمایید.
مخارج یک مجموعه بر اساس امکان کنترل و یا غیر قابل کنترل بودن نیز دسته بندی شده و در محاسبه بهای تمام شده مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. همان‌طور که می‌دانید مدیران یک مجموعه می‌توانند برخی از مخارج را تحت کنترل و مدیریت خود در بیاورند. در حالی که دیگر هزینه‌ها امکان کنترل و یا مدیریت ندارند.
یکی دیگر از انواع هزینه‌های تمام شده یک مجموعه، قیمت تمام شده تفاضلی است. این موقعیت را در نظر بگیرید که شما یک شرکت تولیدکننده خودرو دارید و می‌خواهید از میان دو راهکار تولید یک قطعه و یا وارد کردن آن، یکی را انتخاب کنید.
در محاسبه تفاضلی، هزینه‌های مربوط به تولید قطعه مورد نظر و واردات آن در نظر گرفته شده و سپس مقایسه‌ای میان مخارج آن دو انجام می‌شود تا در نهایت به این تصمیم دست پیدا کنند که کدام راه حل سود بیشتری دارد.
هزینه‌های تمام شده را می‌توان به روش ادواری و دائمی محاسبه کرد. در روش ادواری، قیمت تمام شده در طول یک دوره به ثبت نرسیده و یا موجودی کالا به صورت مداوم در گردش نیست. طی این راهکار در پایان دوره تعداد کالاها بررسی شده و ارزش آن‌ها نیز تعیین و مشخص می‌گردد.
در حالی که در روش دائمی، با هر خرید و یا فروش موجودی کالاها مشخص شده و بها و مقدار آن‌ها نیز ثبت می‌گردد.
بهای تمام شده کالای فروش رفته و نحوه محاسبه آن
هزینه تمام شده کالای فروش رفته تمامی آن هزینه‌هایی است که در فرایند تولید یک کالا صرف شده است. از جمله مهمترین این هزینه‌ها می‌توان به خرید مواد اولیه و دستمزد کارگران اشاره کرد.
برای محاسبه هزینه تمام شده کالاهای آماده به فروش یک شرکت بازرگانی باید موجودی کالاها در ابتدای دوره را با خریدهای طول دوره جمع کرده و سپس موجودی پایان دوره را از هزینه تمام شده کالای آماده به فروش کسر کنید.
در حالی که اگر شرکت، یک مجموعه تولید کننده باشد، محاسبه قیمت تمام شده اندکی متفاوت خواهد بود. در این مجموعه‌ها باید موجودی کالای ساخته شده اول دوره و بهای تمام شده کالای ساخته شده را با یکدیگر جمع کنید.
اهمیت و ضرورت محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته
دستیابی به اطلاعات بسیار مهمی از قبیل قیمت تمام شده کالای فروش رفته به منظور اخذ تصمیم‌های صحیح و منطقی ضرورت اساسی دارد. در حقیقت مدیران مجموعه‌ها می‌توانند با کمک گزارشاتی که در این حوزه به دست می‌آورند به تصمیم گیری‌های کوتاه و یا بلند مدت دست بزنند.
علاوه بر این مورد، محاسبه این هزینه‌ها به مدیران کمک می‌کند تا کنترل بیشتر و دقیق‌تری بر هزینه‌های تولید داشته و یا هزینه‌های خرید مواد اولیه، استفاده از ماشین آلات و ابزارها، دستمزد کارکنان و کارگران و… را تحت مدیریت خود قرار دهند.
در این صورت قادر به کاهش هزینه‌های سازمانی خود نیز خواهند بود و یا می‌توانند میزان بهره‌وری را افزایش داده و سطح انگیزه و انرژی کارکنان خود را ارتقا و بهبود بخشند. با کمک این محاسبات مدیران می‌توانند قیمت‌های رقابتی برای محصولات خود تعیین نموده و به جذب مشتری بیشتر کمک کنند.
به همین دلیل استفاده از ابزارها و ساز و کارهای دقیق برای محاسبه بهای تمام شده در شرکت‌ها و حوزه‌های مختلف ضرورت و اهمیت اساسی دارد.
