مالیات بر ارزش افزوده یا همان مالیات VAT یکی از مهم‌ترین و عمده‌ترین مباحث مالیاتی است که در سیستم‌های مالی دنیا به کار گرفته می‌شود که در این مقاله به صورت کامل و جامع به بررسی آن می‌پردازیم.
ابتدا تعریف ارزش افزوده و مفهوم آن‌را مورد بررسی قرار داده، سپس به معرفی انواع مالیات بر ارزش افزوده می‌پردازیم و نحوه محاسبه آن را تشریح می‌کنیم. همچنین به توضیح مواردی هم‌چون کالاهای مشمول و معاف از مالیات بر ارزش افزوده، مراحل دریافت گواهی مالیات بر ارزش افزوده، جرایم مرتبط با عدم پرداخت این مالیات و نیز سامانه مالیات ارزش افزوده می‌پردازیم.
پس با ما همراه باشید تا به این موضوع پر اهمیت و جذاب پرداخته و به جزئیات آن پی ببریم.
تعریف ارزش افزوده
ارزش افزوده در واقع به ارزشی گفته می‌شود که یک کالا یا خدمات به سایر عوامل تولید اضافه می‌کند. به معنای دیگر ارزش افزوده به افزایش ارزش پولی یک کالا در طی مراحل تولید گفته می‌شود که می‌توان آن‌را برابر اختلاف بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه آن بدانیم.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده به عنوان VAT (Value Added Tax) شناخته شده و در بسیاری از کشورها با نام‌ها و نرخ‌های مختلفی اجرا می‌شود. هدف اصلی از اجرای مالیات بر ارزش افزوده، تأمین منابع مالی برای دولت‌ها جهت ارائه خدمات عمومی و اجتماعی به شهروندان است.
در واقع مالیات بر ارزش افزوده (VAT) همان مالیاتی است که بر اساس میزان ارزش افزوده در هر مرحله از زنجیره تولید و عرضه کالا و خدمات، از زمان تولید تا نهایی و ارائه شدن محصول، اعمال می‌شود. یعنی با هر مرحله از تولید و توزیع، ارزش کالا یا خدمات افزایش می‌یابد و مالیات بر ارزش افزوده نیز بر آن اعمال می‌شود.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
به طور کلی 3 نوع مالیات بر ارزش افزوده در ایران وجود دارد که در ادامه آنها را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
- مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: در این نوع از مالیات بر ارزش افزوده، اعمال آن هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای صورت می‌پذیرد. به این معنی که بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نخواهد کرد.
- مالیات ارزش افزوده مصرفی: در این نوع از مالیات بر ارزش افزوده، تمام مخارج سرمایه گذاری ناخالص به دلیل این که بر اساس کالاها و خدمات مصرفی محاسبه می‌شود، حذف خواهد شد.
- مالیات بر ارزش افزوده درآمد: در این نوع مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی که محاسبه می‌شود بر فروش تولید خالص کالاها است که در این حالت پس از کسر هزینه استهلاک برای سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق خواهد گرفت.
مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در هر کشور ممکن است متفاوت بوده و با توجه به قوانین و مقررات هر کشوری می‌تواند متغیر باشد. برخی از کشورها نرخ ثابت مالیات بر ارزش افزوده دارند، در حالی که دیگران از نرخ متغیری استفاده می‌کنند که به عوامل مختلفی هم‌چون نوع کالا یا خدمات، شرایط اقتصادی و سیاست‌های مالی کشور بستگی دارد.
به طور کلی تا سال 1400 این نوع مالیات در ایران به صورت، 3 درصد عوارض و 6 درصد مالیات محاسبه می‌شد که بعد از اجرایی شدن قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، جمع این دو مورد با نرخ 9 درصد برای عموم کالاها محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران
به طور کلی در دنیا از دو روش تفریقی مستقیم و تفریقی غیر مستقیم برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده استفاده می‌شود. باید اشاره کنیم که در ایران برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده از روش غیر مستقیم استفاده می‌کنند که در ادامه نیز به آن اشاره کرده‌ایم.
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران که به آن حسابی یا اعتباری نیز می‌گویند به این صورت است که هر شرکت یا بنگاه اقتصادی زمانی‌که یک کالا یا خدمات را خریداری می‌کند علاوه بر پرداخت بهای اولیه آن، باید مالیاتی را تحت عنوان ارزش افزوده به فروشنده بپردازد.
همچنین در زمان فروش کالا یا خدمات باید علاوه بر بهای کالای مشمول مالیات، مالیات بر ارزش افزوده نیز از خریدار دریافت شود و ما به التفاوت پرداخت شده و اخذ شده را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده به سازمانی مالیاتی کشور بپردازد. نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران نیز به شرح زیر است:
(مالیات و عوارض خرید – مالیات و عوارض فروش) = مالیات بر ارزش افزوده
به طور مثال نیز می‌توان تولید کننده‌ای را در نظر گرفت که کالای خود را با قیمت 1000 تومان با احتساب 9 درصد ارزش افزوده که 90 تومان است، می‌فروشد. در این حالت اگر عرضه کننده بخواهد بخواهد همین کالا را با قیمت 1200 تومان بفروشد، میزان ارزش افزوده آن 108 تومان خواهد شد که در واقع همان 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده است.
در این مثال عرضه کننده کالا را با احتساب 9 درصد ارزش افزوده به قیمت 1090 تومان خریده است و با توجه به این‌که قصد فروش آن‌را به قیمت 1200 تومان دارد باید 90 تومان اضافه شده به قیمت خرید خود را از 108 تومان مالیاتی که در ازای فروش آن کالا باید خودش بپردازد، کم کرده و در نهایت 18 تومان باقی مانده را به حساب دولت واریز کند.
کالاهای مشمول و یا معاف از مالیات بر ارزش افزوده
بعضی از کالاها و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند و باید مالیات مرتبط با آنها پرداخت شود. اما برخی از کالاها و خدمات نیز معاف از این نوع مالیات می‌شوند. مثلاً در برخی از موارد به دلیل اهمیت اجتماعی یا اقتصادی ممکن است از مالیات بر ارزش افزوده مستثنی شوند.
از آن‌جایی که کالاهای تولید شده و همچنین خدماتی که ارائه می‌شوند، شامل مالیات بر ارزش افزوده هستند، بهتر است که در ادامه با مواردی که از پرداخت چنین مالیاتی معاف هستند آشنا شوید.
کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده:
- دام و طیور زنده، آبزیان، زنبور عسل و نوغان
- آرد خبازی، نان، گوشت، حبوبات و سویا، قند، شکر، برنج، شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان، روغن نباتی، شیر و پنیر
- محصولات کشاورزی فرآوری نشده
- انواع کود، سم، بذر و نهال
- خمیر کاغذ، کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ
- فرش دستباف و مواد اولیه تولید آن
- انواع دارو، واکسن و لوازم مصرفی درمانی و توانبخشی
- هر گونه انتقال دارایی به/از صندوق‌های سرمایه گذاری پروژه یا نهاد واسط موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید
- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، تجهیزات نظامی و اطلاعاتی
- تجهیزات و اقلام با کاربرد صرفا دفاعی، نظامی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی
- دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی و الکترونیکی مبتنی بر آنها
- انواع شمش طلا و حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه صددرصد طلا
- کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر قانون امور گمرکی
مراحل دریافت گواهی مالیات بر ارزش افزوده چگونه است؟
در صورتی که قصد داشته باشید برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده کالا یا خدمات خود اقدام کنید باید یک گواهی برای آن تهیه کنید. از این رو در ادامه به مراحل دریافت گواهی مالیات بر ارزش افزوده اشاره شده است.
زمانی که شرکت خود را ثبت و کد اقتصادی مربوط به آن‌را دریافت کردید، باید مراحل زیر را برای دریافت گواهی مالیات بر ارزش افزوده طی کنید.
- در ابتدا باید به سایت www.evat.ir مراجعه کرده و برای انجام ثبت نام اولیه و ارسال مدارک شرکت اقدام کنید.
- در مرحله بعد برگه ثبت نام در سامانه را به همراه مدارک مربوط آن ارائه کنید.
- پس از دریافت کد کاربری و رمز عبور، باید ثبت نام مرحله دوم را انجام دهید.
- در نهایت کلیه مدارک را که شامل اظهارنامه مالیاتی و رونوشت قراردادها است به اداره دارایی صاحبان کسب و کار ارائه کنید.
جرایم عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده
عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده یک جرم مالیاتی است که توسط دولت‌ها جدی گرفته می‌شود. افراد یا شرکت‌هایی که مالیات‌های معین را پرداخت نمی‌کنند، ممکن است با جرایم مالی سنگین مواجه شوند. از این رو در ادامه به جرایم عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده اشاره شده است.
- در صورتی که در مهلت مقرر در سامانه ثبت نام انجام نشود، شامل جریمه خواهند شد. در واقع شامل جریمه عدم ثبت نام از تاریخ اولین دوره مشمول شدن تا تاریخ ثبت نام بوده و مبلغ مربوطه، قابل شناسایی و مطالبه است. جریمه در نظر گرفته شده نیز معادل هفتاد و پنج درصد از مالیات تا تاریخ ثبت نام با شناسایی محاسبه می‌شود.
- اگر فعالان کسب و کار، صورت حساب کالا یا خدمات خود را ارائه نکنند، به میزان یک برابر مالیات بر ارزش افزوده جریمه خواهند شد.
- اگر فعالان کسب و کار، ارزش ریالی صحیح کالا یا خدمات ارائه شده خود را در صورت حساب درج نکنند، به میزان یک برابر ما به التفاوت مالیات بر ارزش افزوده جریمه خواهند شد.
- اگر فعالان کسب و کار، صورت حساب کالا یا خدمات ارائه خود را طبق نمونه اعلام شده سازمان امور مالیاتی کشور ارائه نکنند، به میزان 25 درصد مالیات بر ارزش افزوده جریمه خواهند شد.
- اگر فعالان کسب و کار، اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه نکنند، به میزان 50 درصد مالیات بر ارزش افزوده جریمه خواهند شد.
- اگر فعالان کسب و کار، دفاتر پلمپ شده، اسناد و مدارک قانونی را ارائه نکنند، به میزان 25 درصد مالیات بر ارزش افزوده جریمه خواهند شد.
سامانه مالیات ارزش افزوده
سامانه مالیات ارزش افزوده به یک سیستم آنلاین اطلاق می‌شود که فروشندگان و ارائه‌دهندگان خدمات، می‌توانند اطلاعات مرتبط با مالیات بر ارزش افزوده را وارد کرده و گزارش‌های مالیاتی خود را ارسال کنند.
در واقع صاحبان کسب و کار می‌توانند برای انجام امور زیر به سایت مالیات بر ارزش افزوده مراجعه کنند.
- ثبت اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده
- اطلاع از فهرست صاحبان کسب و کار که به دلیل صدور حساب غیر واقعی بی اعتبار شده‌اند.
- بررسی ثبت نام مالیات بر ارزش افزوده
- درخواست استرداد مالیات خروج از کشور و پیگیری آن
- مشاهده اخبار و اطلاعیه‌های مربوط به سازمان امور مالیاتی
نحوه ورود به سامانه مالیات ارزش افزوده
از آن جایی‌که شاید برای بسیاری از افراد سوال باشد که چگونه می‌توانند به سایت مالیات بر ارزش افزوده وارد شوند، در ادامه به نحوه ورود به آن‌را بیان کرده‌ایم.
- در ابتدا باید عبارت “سامانه مالیات بر ارزش افزوده” را صفحه مرورگر خود جستجو کنید تا پس از باز شدن صفحه لینک‌های گوگل بتوانید با کلیک کردن بر روی لینک مربوطه (به طور معمول لینک اول در گوگل است) وارد سایت شوید.
- پس از ورود به سایت باید در کادر سمت راست، نام کاربری، کلمه عبور و کد امنیتی را وارد کنید؛ سپس بر روی دکمه “ورود به سامانه” کلیک کرده تا بتوانید از امکانات سامانه برخوردار شوید.
جمع بندی
مالیات بر ارزش افزوده در ایران نوعی مالیات غیرمستقیم است که بر مبنای ارزش افزوده در هر مرحله از زنجیره تولید و عرضه کالا و خدمات اعمال می‌شود. این مالیات به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی کشورها به کار گرفته می‌شود و تاثیر بزرگی در اقتصاد آنها دارد.
نرخ مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند از کشور به کشور و از کالا به کالا متفاوت باشد. برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، شرکت‌ها باید از مراحل دریافت گواهی مالیاتی عبور کنند و به موقع و دقیق مالیات‌های خود را پرداخت کنند. همچنین عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده ممکن است به جرایم مالیاتی و کیفرهای مالی منجر شود.
با توجه به این موضوع ما در صدگان سعی بر این داشتیم که مطالبی جامع را در رابطه با مالیات بر ارزش افزوده و هر آن‌چه که باید در مورد آن بدانید، در اختیار شما همراهان عزیز قرار دهیم.
سوالات متداول
- آیا همه کالاها و خدمات مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند؟
خیر، برخی از کالاها و خدمات ممکن است از مالیات بر ارزش افزوده معاف شوند، به ویژه کالاها و خدماتی که برای مصارف اساسی ضروری هستند.
- چه تبعاتی برای عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد؟
عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده یا پرداخت ناصحیح آن می‌تواند به جرایم مالی جدی منجر شود که در این مقاله به طور کامل به آنها اشاره شد.
- چگونه می‌توان مالیات بر ارزش افزوده را محاسبه کرد؟
در ایران مالیات بر ارزش افزوده به روش تفریقی غیر مستقیم محاسبه می‌شود که در مطالب ذکر شده آن‌را بیان کردیم.
