دولت با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد، برخی از معافیت‌های ارزش افزوده را در‌نظر می‌گیرد. معافیت‌های ارزش افزوده معمولا شامل مشاغلی است که کالاهای پرمصرف و ضروری را ارائه می‌دهند. با‌توجه به اینکه مصرف‌کننده موظف به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده است؛ اعمال معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده، در‌نهایت به نفع مردم آن جامعه است. در ادامه این مطلب از صدگان به بررسی کامل مالیات ارزش افزوده چیست و معافیت‌های آن می‌پردازیم.
تعریف مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده، نوعی از مالیات است که به سود به‌دست‌آمده از فروش یک کالا یا ارائه خدمات تعلق می‌گیرد. هر فروشنده یا ارئه‌دهنده خدمات یک هزینه اولیه برای تامین خدمات یا خرید کالا صرف می‌کند؛ سپس مبلغی به‌عنوان سود به قیمت آن کالا اضافه کرده و کالا را به فروش می‌رسانند.
طبق ماده 3 قانون ارزش افزوده، مالیات بر ارزش افزوده یک نوع مالیات غیرمستقیم است که به مابه‌تفاوت ارزش بین کالا و خدمات تامین‌شده و کالا یا خدمات عرضه‌شده، تعلق می‌گیرد.
مواد قانونی معافیت ارزش افزوده
طبق قانون ارزش افزوده، همه افراد و مشاغل شامل پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شوند. مطابق ماده قانون‌های 9، 10 و 11 و 12 قانون جدید ارزش افزوده، مواردی که در ادامه عنوان می‌شوند، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.
مشاغل معاف از ارزش افزوده
مطابق قانون ارزش افزوده برخی از مشاغل تولید‌کننده کالا یا ارائه‌دهنده کالا و خدمت مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند. این مشاغل را به‌عنوان مشاغل معاف از مالیات ارزش افزوده می‌شناسیم. در‌واقع به جز کالاها و خدماتی که در این موارد عنوان می‌شود، سایر اجناس و خدمات شامل مالیات بر ارزش افزوده هستند.
چه کسانی معاف از مالیات ارزش افزوده هستند؟
شغل‌هایی که شامل معافیت‌های مالیت بر ارزش افزوده هستند عبارت‌اند از:
- شغل‌هایی که کارشان عرضه کالاهای پرمصرف سبد تغذیه خانواده است. مشاغلی مانند نانوایی‌ها، قصابی‌ها، خواربارفروشی‌ها، فروشندگان میوه و سبزیجات و غیره شامل معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- کشاورزان و تمام مشاغل مرتبط به آن مانند افرادی که محصولات کشاورزی را بسته‌بندی و آماده عرضه می‌کنند.
- تامین‌کنندگان غذای آماده مانند فست‌فودها
- تامین‌کنندگان یا تولید کنندگان مواد‌اولیه صنایع دستی
- مهمان‌پذیرها و مشاغل مربوط به اسکان مسافران و هتل‌های 3 ستاره و کمتر
- مشاغل مربوط با ارائه خدمات بورس، بیمه یا بانک
- مشاغل مربوط به کاغذ و مطبوعات و چاپ
- تمام مشاغلی که با نگهداری و رفع ایراد و تعمیر کالاهای امنیتی، نظامی یا اطلاعاتی سروکار دارند.
- دامپروری‌ها و سایر فعالیت‌های مرتبط به آن در زمینه تولید دام یا نگهداری آن
- ارائه‌دهندگان تجهیزات توانبخشی، پزشکی یا دندانپزشکی
- مشاغل مربوط به درمان، تشخیص یا پیشگیری از بیماری‌ها
- افراد مشغول در زمینه‌های تحقیق و پژوهش یا انتشارات
- مشاغل مربوط به حمل‌ونقل یا لیزینگ
- مشاغل فعال در زمینه تامین نیروی انسانی یا خدمات
کالاهای معاف از ارزش افزوده
معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده شامل برخی از دسته‌های کالاهای خاص می‌شود. دسته‌بندی کالاهای معاف از مالیات عبارت‌اند از:
کشاورزی و موارد وابسته به آن
در زمینه معافیت مالیات ارزش افزوده کشاورزی می‌توان به مواردی همچون بذرها، نهال، نشا، سم و کود و البته آب مصرفی کشاورزی و تمام محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده زیر اشاره کرد:
- گیاهان دارویی
- کالاهای برداشت شده از جنگل مانند چوب
- محصولات کشاورزی گلخانه‌ای
- محصولات مرتعی
- محصولات خام زراعی و باغی
همچنین خدمات زیر جزو فراوری محصولات نیستند. ارائه این خدمات نیز مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- پنبه پاک‌کنی
- بوجاری بذرها
- درجه‌بندی
- پاک کردن
- oبسته‌بندی، انبارداری، نگهداری محصولات در سردخانه
- انجماد محصول
- تمیزکاری
- شستشو
- همگن کردن
- تفت دادن محصولاتی مانند تخمه
- خشک کردن محصولاتی مانند چای
- تفکیک
- پوست‌گیری مانند شالی‌کوبی
دامپروری و موارد وابسته
دام شامل حیواناتی است که از آن‌ها برای تامین تغذیه انسان‌ها یا انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی یا تولیدی، نگهداری می‌شود. مشاغل مرتبط با دام زنده و تامین خوراک آن‌ها و تمام موارد مرتبط با پرورش دام زنده، طبق پروانه وزارت جهاد کشاورزی، پوسال، کشت بافت و بستر آماده کشت بافت مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
کالاهای پرمصرف سبد تغذیه خانواده
کالاهای پرمصرف سبد خانوار شامل کالاهایی هستند که همه خانوارها حتی خانوارهای کم‌درآمد آن‌ها را تهیه می‌کنند. هرچند مطابق بخشنامه معافیت‌های ارزش افزوده، کالاهای پرمصرف سبد تغذیه، بذر، نشا، نهال، سم و کود و تمام محصولات کشاورزی فرآوری نشده مشمول پرداخت ارزش افزوده هستند.
مهم‌ترین کالاهای پرمصرف سبد تغذیه که مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند، عبارت‌اند از:
- انواع گوشت و فراورده‌های گوشتی به نسبت لیست سالانه ارسالی وزارت بهداشت
- تخم ماکیان
- آرد و نان
- شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
- تخم‌‌مرغ‌های نطفه‌دار
- برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا
- انواع روغن‌های خوراکی
- آرد و نان
- لبنیات شامل شیر، پنیر و ماست
کالاهای مطبوعاتی و موارد وابسته
محصولات اولیه مربوط به چاپ و مطبوعات نیز مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند:
- خمیر کاغذ و کاغذ باطله
- کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه
- دفتر تحریر
- نسخه‌های کاغذی و الکترونیکی محصولات انتشاراتی شامل روزنامه، کتاب و مجله و نشریات
کالاهای سرمایه‌ای
- حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه طلا و انواع شمش طلا وارداتی یا داخلی
- دارایی‌های غیرمنقول و تمام حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی مربوط به آن
- فرش دستباف و مواد‌اولیه اصلی آن
دارایی‌های مصرفی در راستای اصل 44 قانون اساسی
- هر نوع انتقال دارایی از/ به نهاد واسط موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید برای ساده‌سازی اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی
- هر نوع انتقال دارایی به / از صندوق‌های شرکت‌های فرعی سرمایه‌گذاری پروژه و یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید برای ساده‌سازی ارائه سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی مصوب سال 88، به‌عنوان آورنده غیرنقدی شرکا در صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه است.
البته درصورتی‌که صندوق‌های سرمایه‌گذاری موضوع قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی، مالکیت و مدیریت شرکت‌های فرعی را بر‌عهده بگیرند؛ انتقال دارایی به/از شرکت‌های فرعی تنها درصورتی‌که در راستای اجرای پروژه و مرتبط با وظایف صندوق‌های مذکور باشد؛ مشمول مالیات نخواهد بود.
کالاهای نظامی و امنیتی و موارد وابسته
تمام تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی، نظامی، اطلاعاتی از بندهای پ، ت و ث ماده 119 قانون امور گمرکی معاف از مالیات هستند. البته برای بند پ ماده 119، عملکرد مجموعه باید توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تایید شود.
همچنین تجهیزات و اقلام با کاربری دفاعی یا نظامی یا انتظامی، امنیتی، اطلاعاتی طبق لیست پیشنهادی وزارت دفاع به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
سایر کالاهای معاف
- کالاهای وارده همراه مسافر برای استفاده شخصی در برخی از موارد شامل معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- داروها و واکسن‌های انسانی یا دامی، تجهیزات درمانی و لوازم توانبخشی
- صنایع دستی داخلی مطابق ماده 1 قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب سال 1396، که طبق لیست ارسالی وزارت میراث فرهنگی به سازمان مالیاتی است.
کالاهای وارداتی
معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده برای کالاهای وارداتی شامل چند مورد می‌شود:
کالاهای با واردات و عرضه معاف
عرضه و وارد کردن این کالاها از سایر کشورها، مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده است:
- کالاهای دامی
- مواد اولیه چاپ و مطبوعات
- محصولات انتشاراتی
- تجهیزات دفاعی و امنیتی
- فرش دستباف
- رادار و تجهیزات نظامی
- شمش طلا
کالاهای با واردات مشمول و عرضه معاف
واردات کالاهای عنوان‌شده با مالیات نرخ 9 درصد محاسبه می‌شود. اما عرضه این کالاها مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده است:
- کالاهای پرمصرف سبد خانوار
- بذر، و نشا و موارد وابسته
- محصولات کشاورزی
کالاهای مشروط
شیوه پرداخت مالیات بر ارزش افزوده واردات لوازم درمانی، توانبخشی و واکسن‌ها به سه صورت بررسی می‌شود:
- درصورتی‌که وزارت بهداشت تایید کند که این کالاها مشابه داخلی ندارند؛ مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- اگر تولید داخلی ناکافی باشد؛ این کالاها مشمول 3 درصد مالیات خواهند بود.
- عرضه و فروش این کالاها مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده است.
واردات کالاهای اهدایی
واردات کالاهایی که به‌صورت هدیه بلاعوض به سازمان‌های دولتی ارائه می‌شوند؛ با تایید مراجع ذی‌ربط و گرفتن مجوز از آن‌ها مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند. البته در خصوص کالاهای اهدایی، دو شرط اصلی وجود دارد:
- واردات مواد خوراکی تنها درصورتی معاف از مالیات است که موفق به دریافت گواهی سلامت از مراجع قانونی ذی‌صلاح باشند.
- معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده باید به طرق متعدد مانند درج روی کالا یا اعلام در سامانه سازمان، به اطلاع عموم برسد.
معافیت ارزش افزوده برای خدمات
معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده شامل برخی از انواع خدمات هم می‌شود. مطابق قانون جدید ارزش افزوده برخی از معافیت‌ها در خصوص خدمات عبارت‌اند از:
- خدمات مرتبط با انواع بیمه، واحد‌های سرمایه‌گذاری و نقل‌وانتقال سهام
- خدمات مربوط به حمل‌ونقل و سود حاصل از تسهیلات
- خدمات بانکی، مالی، اعتباری، سرمایه‌گذاری و غیره در ادارات مالی؛ مانند قرض‌الحسنه‌ها، بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری
- خدمات آموزشی، پژوهشی و انتشارات دارای مجوز
- خدمات پذیرایی در هتل‌های سه‌ستاره و کمتر، مهمان‌پذیرها و دیگر مراکز اقامتی
- خدمات مرتبط با انواع سود، تامین سرمایه نقدی یا غیرنقدی، کمک‌های دولتی، جریمه و مواردی ازاین‌دست
- خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های خدماتی، انسانی یا شارژ دریافتی شرکت‌های خدماتی برای ارائه خدمات
- خدمات مرتبط با نصب، تعمیر و نگهداری کالاهای امنیتی، دفاعی یا نظامی
موارد خاص معافیت‌های ارزش افزوده
به جز دسته‌بندی‌های عنوان‌شده، برخی از موارد خاص هم جزو معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند:
الف) معافیت صادرات کالا و خدمات
صادرات اجناس از راه مبادی خروجی که با پروانه سبز گمرکی یا برگ خروجی انجام می‌شود.
صادرات خدمات با مبادی خروجی رسمی به واسطه:
- گواهی ارزآوری (نیازمند تاییدیه بانک مرکزی)
- قرارداد مربوط و گواهی انجام کار (به تایید نزدیک‌ترین نمایندگی ایران در کشور مقصد)
- سایر اسناد مثبته؛ در‌واقع صادرات کالا و خدمات از قلمرو گمرکی سرزمین اصلی به مناطق آزاد تجاری یا صنعتی، بیرون از نقاط جمعیتی که تراز تجاری مثبت دارند، در شرایطی که گمرک هر ساله محصور بودن خدمات و کالا را تایید کند ممکن است.
ب) معافیت خدمات معاوضه فرآورده‌های نفتی
- خدمات معاوضه نفت خام، گاز طبیعی و برق، فراورده‌های نفتی شامل معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند. درصورتی که محصولات نفتی به‌صورت فروش سوخت‌های هوایی به شرکت‌های هواپیمایی خارجی، فروش سوخت در جایگاه‌های مستقر در نواحی مرزی یا فروش سوخت با پروانه صادرات گمرک ایران به کشتی‌ها انجام شود؛ صادرات فراورده‌های نفتی صورت گرفته است.
- درصورتی‌که اشخاص مقیم ایران ارائه‌دهنده خدمات باشند؛ بدون توجه به مقصد ارائه خدمات یا مستقیم یا غیرمستقیم بودن آن‌ها، یا به دست آمدن یا وارد شدن ارز به کشور در هر صورت این عمل به‌عنوان صادرات در‌نظر گرفته می‌شود.
معافیت کالاها و خدمات مربوط به مسافران و سفرهای خارجی
کالاهایی که توسط مسافران خریداری‌شده و تا 2 ماه بعد از خرید از ایران خارج می‌شوند و همچنین بلیط‌های پروازهای خارجی که توسط گردشگران خارجی از شرکت‌های ایرانی خریداری می‌شوند و از آن‌ها برای خروج از کشور استفاده می‌شود؛ مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند.
سخن آخر
قانون جدید ارزش افزوده به‌صورت اجرایی درآمده است و لازم است که کاربران با تغییرات جدید در این قانون آشنا باشند. همان‌طور که بیان کردیم برخی از کالاهای پرمصرف سبد خانوار، کالاهای دامی و کشاورزی و کالاهای مطبوعاتی یا سرمایه‌ای و البته مشاغل مرتبط با این کالاها شامل مشاغل وارد‌کننده یا عرضه‌کننده کالا یا خدمات نیز مشمول معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند. امیدواریم این مطلب آشنایی با معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده برای شما مفید واقع شده باشد.
سوالات متداول
- آیا فست‌فودها و ارائه‌دهندگان غذای آماده مشمول قانون معافیت‌های مالیات بر ارزش افزوده هستند؟
افرادی که شغل‌شان مرتبط به ارائه غذای آماده به افراد است، از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستند.
- آیا سوغاتی‌هایی که از ایران خریداری می‌شوند، مشمول معافیت‌های ارزش افزوده هستند؟
بله؛ درصورتی‌که این کالاها تا دو ماه بعد از خرید، از ایران خارج شوند، مالیات ارزش افزوده به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.
