اضافه کاری به معنای انجام بخشی از کار، در زمان‌های غیر از ساعت اداری توسط کارمند یا کارگر است که انواع مختلفی مثل جمعه‌کاری، شب‌کاری و تعطیل کاری دارد. در هر یک از این انواع، دستمزد اضافه کاری متفاوت است. در این مقاله با صدگان همراه باشید تا شما را با شرایط و نحوه محاسبه اضافه کاری آشنا کنیم.
منظور از اضافه کاری چیست؟
برای مفهوم اضافه کاری ما با دو دیدگاه در تعریف اضافه کاری مواجه هستیم. یکی از این دیدگاه‌ها عمومی و در‌حقیقت نوعی از آداب‌ورسوم اجتماعی محسوب میشود و دیدگاه دیگر به قانون کار و شرایطی که برای این امر در‌نظر گرفته باز می‌گردد. البته، هر دو این دیدگاه‌ها، اضافهکاری را به‌صورت یکسان تعریف کرده‌اند.
اضافه کاری همان کار اضافی است که کارفرما از کارمند یا کارگرش می‌خواهد تا در زمانی غیر از ساعات اداری انجام دهند. البته در‌مقابل، کارفرما هم ملزم به رعایت قوانین و شرایطی برای محاسبه اضافه کاری خواهد بود که در ادامه به نحوه محاسبه آن خواهیم پرداخت.
ساعت کار کارمندان طبق قانون کار چقدر است؟
ماده ۸۴ قانون کار، ۱۷۶ ساعت کار در ماه را وضع کرده است. در این ماده آمده است که در نوبت کاری، ممکن است از ۸ ساعت و گاهی از ۴۴ ساعت بیشتر شود. در هر صورت مجموع ساعات کار برای ۴ هفته متوالی نباید از ۱۷۶ ساعت تجاوز کند.
ضریب اضافه کاری
طبق قانون کار، ضریب اضافه کاری برابر با ۱.۴ است؛ یعنی به ازای هر ساعت اضافه کاری، هر فرد ۴۰ درصد بیشتر از یک ساعت کار عادی حقوق دریافت می‌کند.
اضافه کاری در قانون کار (وزارت کار)
یک هفته ۴۴ ساعت است که با تقسیم بر ۶ روز کاری، تقریباً هر کارمند باید ۸ ساعت در سرکار حضور داشته باشد. این ساعت کاری وضعیت برنامه عادی و عرفی کارمند است و اگر به درخواست کارفرما بیش از این زمان در محل کار مشغول به کار شوند، اضافه کاری نامیده میشود.
طبق قانون کار، هر زمانی که بیش از ساعات عادی کار باشد، اضافه کار محسوب میشود و طبق قانون اضافه کاری، می‌بایست محاسبه دستمزد کارکنان لحاظ میشود.
انواع مختلف اضافه کار
اضافه کاری انواع مختلفی دارد که در این قسمت به آن‌ها می‌پردازیم.
اضافهکاری عادی
همان‌طور که از نام این اضافه کاری پیداست، کاری است که خارج از ساعات عادی و خارج از ساعت کار انجام میشود. در صورتی که کارگری بخواهد بیش از زمان تعیین شده (۸ ساعت در روز) به کار خود ادامه دهد، کارفرما موظف است طبق قوانین وزارت کار به او اضافه کار پرداخت کند.
جمعه کاری و قوانین آن
به کار و فعالیت در روزهای جمعه، عنوان جمعه کاری اطلاق شده است. کار در روزهای جمعه مزایای بیشتری برای کارگران دارد. در‌واقع جمعه کاری به این صورت محاسبه میشود که کارگران علاوه‌بر اضافهکاری ۴۰ درصد پاداش دریافت می‌کنند.
از آنجایی که روز جمعه یک تعطیلات مهم و زمان استراحت کارگران است، دستمزد کارگران بیشتر از سایر انواع اضافه کاری است. در اصطلاح، اضافه کاری جمعه را اضافه کاری با توان بالا می‌گویند.
قوانین تعطیل کاری
در صورتی که در روزهایی که به عنوان تعطیلات رسمی در تقویم شما مشخص شده‌اند کار کنید، تعطیل کاری در‌نظر گرفته میشود. دستمزد تعطیل کاری با جمعه کاری متفاوت است؛ اما دستمزد پرداختی به کارگران نسبتاً پایین است.
شب‌کاری و قوانین آن
کار در شیفت‌های شب بین ساعت ۱۰ شب تا ۶ صبح را شب‌کاری می‌نامند. بسیاری از مشاغل به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند و بنابراین برای کار در شب به نیروی انسانی نیاز دارند.
سازمان‌هایی که به کارگران شیفت شب نیاز دارند عبارت‌اند از بیمارستان‌ها، پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، نیروگاه‌ها و…؛ دستمزد و مزایای کارگران شیفت شب براساس نوع فعالیت آن‌ها تعیین میشود. اما به طور‌کلی، کارگران شیفت شب ۳۵ درصد نسبت به دستمزدهای معمولی افزایش حقوق دریافت می‌کنند.
نرخ و قیمت هر ساعت اضافه کار چقدر است؟
برای اطلاع از نحوه محاسبه دستمزد پایه برای اضافه کاری، ابتدا باید دستمزد هر ساعت کار قانونی در سال را محاسبه کنید. در این صورت، اگر ۴۰ درصد دستمزد به ازای هر ساعت کار عادی را به دستمزد یک ساعت از اضافه کاری جمع کنید، مبلغ اضافه کاری در هر ساعت محاسبه خواهد شد.
حداکثر اضافه کاری در قانون کار
ماده ۵۹ قانون کار تصریح می‌کند که اضافه کاری نمی‌تواند بیش از چهار ساعت در روز باشد. استثنائات ممکن است در شرایط خاص و با رضایت طرف‌های ذینفع ایجاد شود.
اگر در شرایط عادی روزانه ۴ ساعت اضافه کاری و در ماه ۳۰ روز اضافهکاری کار کنید، حداکثر اضافه کاری در قانون کار ۱۲۰ ساعت در ماه برآورد شده است.
محاسبه هر ساعت اضافه کاری
اضافه کاری در هر ساعت معادل ۴۰ درصد دستمزد عادی در هر ساعت محاسبه میشود. برای محاسبه اضافه کاری ابتدا باید ساعات اضافه کاری کارمندان را محاسبه کنید. سپس تعداد ساعات اضافه کاری را در مقدار اضافه کاری در هر ساعت ضرب کنید تا مقدار اضافه کاری به دست آید.
فوق‌العاده کاری چیست و چه تفاوتی با اضافه کاری دارد؟
فوق العاده کاری بخشی از دستمزد اضافه کاری است که علاوه‌بر نرخ اضافه کاری معمولی به کارگران پرداخت میشود؛ و می‌دانید که نرخ اضافه کاری به ازای هر ساعت ۴۰ درصد بیشتر از ساعات کار معمولی است.
نوبت کاری چیست؟
نوبت کاری یا همان شیفت کاری به انجام فعالیتی اطلاق میشود که در صبح، عصر و یا حتی شب انجام میشود. با این تعریف متوجه شدید که ۲ نوبت کاری یعنی کارگر یا کارمند در دو شیفت به طور مثال صبح و عصر هر دو فعالیت داشته باشد.
مزایا و معایب اضافه کاری چیست؟
طبق قانون کار، اضافهکاری مزایا و معایبی برای کارگران دارد. برخی از مهم‌ترین مزایا و معایب اضافه کاری عبارت‌اند از:
مزایای اضافه کاری
برای مزایای اضافه کاری می‌توان به نکات زیر اشاره داشت:
- دریافت دستمزد بیشتر: البته اولین و مهم‌ترین مزیت اضافه کاری برای بیشتر افراد، دریافت پول بیشتر است. اگر کارفرمای شما مقررات وزارت کار را رعایت کند، نه تنها حقوق اضافهکاری بیشتری دریافت خواهید کرد، بلکه مزایای اضافهکاری شما نیز تا ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت.
- پیشرفت در محل کار: اگر کارگر یا کارمندی تصمیم بگیرد که طبق قوانین کار اضافه کار کند، میتواند شانس ترفیع خود را افزایش دهد. اضافهکاری نشان می‌دهد که شما سخت‌کوش هستید و برای کار خود ارزش قائل هستید. این به کارفرما این امکان را می‌دهد که شما را برای پیشرفت شغلی در نظر بگیرد و برای ارتقاء به شما اولویت دهد.
- بهبود بهره‌وری و سودآوری برای شرکت: یکی از مهم‌ترین مزایای اضافهکاری افزایش بهره‌وری شرکت است. هنگامی که بهره‌وری یک شرکت افزایش می‌یابد، کارکنان نیز از مزایایی برخوردار می‌شوند. کارمندی که طبق قوانین کار اضافهکاری می‌پذیرد برای شرکت ارزش بیشتری دارد. این باعث افزایش ارزش کارمند برای شرکت میشود.
معایب اضافه کاری
از معایب اضافه کاری می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- آسیب جسمانی و بدنی: البته یکی از عواملی که باعث میشود بسیاری از افراد از پذیرش اضافهکاری خودداری کنند، آسیب‌های جسمی است که اضافهکاری به افراد وارد می‌کند. امروزه اکثر کارمندان مجبوراند در موقعیت‌های ثابتی در‌مقابل صفحه کامپیوتر بنشینند. کار کردن پشت میز برای مدت طولانی میتواند بر بدن افراد تأثیر بگذارد.
- آسیب به سلامت روح و روان: شاید یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به اضافهکاری طبق قانون استخدام، اختلال در سلامت روان باشد. در‌واقع اضافهکاری بر سلامت روان شما بسیار بیشتر از بدن شما تأثیر می‌گذارد. تحقیقات علمی نشان می‌دهد افرادی که اغلب اضافه کار می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب هستند.
- کاهش زمان فراغت و استراحت: یکی‌دیگر از معایب اضافهکاری، کاهش زمان آزاد شما است. فقط ۲۴ ساعت در یک شبانه روز وجود دارد. شما باید از این زمان برای خوابیدن، رفتن به محل کار، انجام کارهای روزانه و بسیاری موارد دیگر استفاده کنید. بنابراین، زمانی که اضافهکاری را قبول می‌کنید، باید انجام بسیاری از کارها را به تعویق بیندازید یا به طور‌کلی انجام آن‌ها را متوقف کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله از صدگان به پاسخ این سؤال که اضافه کاری چیست، پرداخته شد و در مورد شرایط محاسبه و پرداخت آن صحبت کردیم.
اضافه کاری در کنار مزایای که دارد، خالی از عیب هم نیست. البته افراد زیادی هم هستند که از کار خود لذت می‌برند و اضافهکاری طبق قوانین کار برایشان چندان سخت نیست؛ اما باید به یاد داشته باشید که همه چیز در زندگی کار نیست. گاهی‌اوقات اضافه کاری به این معنی است که شما زمان کمتری برای گذراندن با خانواده خود دارید که منجر به احتمال بروز مشکلات در خانه میشود.
سوالات متداول
براساس قانون کار، تعداد ساعت مجاز برای اضافهکاری چقدر است؟
تعداد ساعاتی که یک کارگر یا کارمند در روز میتواند اضافهکاری کند، ۴ ساعت اعلام شده است.
دستمزد اضافهکاری چگونه محاسبه میشود؟
براساس قانون کار، ضریب اضافهکاری ۱.۴ است. در این شرایط، کارمند به ازای هر ساعت اضافهکاری باید ۴۰ درصد بیشتر از یک ساعت کار در ساعات عادی دریافت کند.
