حسابداری تولیدی را می‌توان یکی از پرکاربردترین شاخه‌های علم حسابداری به شمار آورد. در این شاخه علمی، تمامی عملیات و فرایندهای شرکت‌های تولیدی از قبیل فراهم کردن مواد اولیه، ساخت کالاهای جدید و …. مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. این فرایندها به طور دقیق بررسی می‌شوند تا حسابداران بتوانند در هر دوره مالی، برآوردی دقیق و منظم از سیستم تولید، هزینه‌ها، دارایی‌ها و…. در اختیار کارفرمایان و مدیران قرار دهند. پس بررسی آن‌ها اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم به ارائه مطالبی درباره حسابداری شرکت¬های تولیدی بپردازیم. پس اگر شما هم از جمله مدیران کسب و کارهای تولیدی بوده و یا حسابدار، مدیر مالی و یا سرپرست تولید یک مجموعه هستید با ما همراه باشید.
حسابداری تولیدی چیست؟
همان‌طور که می‌دانید حسابداری به یک نوع سیستم اطلاعاتی گفته می‌شود که به شناسایی رویدادهای مالی، ثبت، طبقه بندی، تلخیص و گزارشگری آن‌ها اقدام کرده و اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مدیران مالی و کارفرمایان قرار می‌دهد.
در حال حاضر واحدهای اقتصادی سه نوع اصلی داشته و شامل شرکت‌های خدماتی، شرکت‌های تولیدی و شرکت‌های بازرگانی هستند. از میان این سازمان‌ها، شرکت‌های تولیدی به سازمان‌ها و یا مجموعه‌هایی گفته می‌شود که برخی از مواد اولیه و یا کالاها را خریداری نموده و سپس آن‌ها را تغییر شکل می‌دهند و یا به صورت کامل به کالایی دیگر تبدیل می‌سازند. سپس آن‌ها را به فروش می‌رسانند. در حقیقت این شرکت‌ها با کمک عوامل تولید، فرایند ساخت کالا را به سرانجام می‌رسانند.
حسابداری تولیدی که به آن حسابداری صنعتی نیز گفته می‌شود، در حقیقت نوعی پیش بینی دقیق از هزینه‌های پیش روی یک مجموعه است. هزینه‌هایی که برای تولید یک کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. پس از پیش بینی و برآورد این هزینه‌ها، حسابداران تولیدی وظیفه دارند میزان خطرات و ریسک پذیری‌ها را با یک بیان آماری دقیق و منظم مشخص ساخته و قیمت اصلی کالا را تعیین کنند.
مدیران با استفاده از خدمات حسابداری تولیدی و گزارش‌های این بخش، می‌توانند با خیالی آسوده به عرصه‌های تولید وارد شده و کنترلی دقیق، منظم و همه جانبه بر روی هزینه‌های مواد اولیه، میزان حقوق و دستمزدها، درآمدها و دارایی‌ها و…. داشته باشند. پس تصمیمات منطقی‌تری هم اتخاذ خواهند نمود.
در واقع یک حسابدار تولیدی به ارزیابی موجودی‌های کالاهای شرکت اقدام کرده و هزینه‌های ایجاد شده را محاسبه می‌کند. از سوی دیگر هزینه خرید مواد اولیه را بررسی کرده و هزینه ساخت یک کالا را مشخص می‌سازد. پس نقش بسیار موثری در کاهش هزینه‌های یک سازمان خواهد داشت.
همچنین وی قادر به کنترل موجودی کالاها و تصمیم گیری در حیطه قیمت گذاری محصولات تولید شده خواهد بود. به همین دلیل واحدهای تولید کننده برای کاهش هزینه‌های خود، به طور حتم به بخش حسابداری تولیدی و یک حسابدار تولیدی نیاز پیدا خواهند کرد.
وظایف حسابداری تولیدی
بررسی هزینه‌های تولید
بررسی هزینه‌های تولید، یعنی هزینه‌هایی که پیش روی یک سازمان و یا واحد تولید کننده برای ساخت یک کالا وجود دارند، یکی از مهمترین وظایف حسابداری تولیدی است. با بررسی این نوع از مخارج، مدیران یک مجموعه قادر به پیش بینی دقیق و رصد آینده محصول خود هستند.
به طور کلی می‌توان هزینه‌های شرکت‌های تولیدی را در دو دسته اصلی جای داد که عبارتند از هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های غیرمستقیم. با بررسی این دو مخارج، هزینه‌های مربوط به فرآیندهای تولید کاهش پیدا کرده و میزان حقوق و دستمزد کارگران، اپراتورهای تجهیزات، دستمزد کارکنان بخش نگهبانی، سرپرستان تولید و…. مشخص می‌شود.
به طور کلی هزینه‌های مستقیم یک شرکت تولیدی شامل مواردی از قبیل دستمزد کارگران بخش تولید، دستمزد کارگران و اپراتورهای تجهیزات و…. بوده و هزینه‌های غیر مستقیم، دستمزد کارکنان شاغل در بخش نگهبانی، سرپرستان تولید را در بر می‌گیرد.
هزینه‌های مربوط به اجاره ساختمان شرکت، بیمه کارکنان، هزینه‌های تعمیرات و نگهداری ماشین آلات، قبوض آب و برق، استهلاک تجهیزات و ماشین آلات و… نیز در دسته هزینه‌های غیر مستقیم جای می‌گیرند. این هزینه‌ها را می‌توان به طور کلی در دسته‌های زیر جای داد:
هزینه‌های فراهم کردن مواد اولیه
یکی از مهمترین هزینه‌های مربوط به تولید، هزینه‌های خرید و فراهم کردن مواد اولیه است. اگر میزان این هزینه‌ها از ابتدای کار برای حسابدار تولیدی مشخص شده باشد، وی مسیر پیچیده‌‌ای پیش رو نخواهد داشت.
همان¬طور که می¬دانید در مبحث حسابداری تولیدی با هزینه‌های برآوردی و یا حساب پیش بینی شده و هزینه‌های واقعی مواجه می‌شویم. هزینه‌های برآوردی در حقیقت همان هزینه‌های پیش بینی شده هستند و هزینه‌های واقعی به همان هزینه‌هایی گفته می‌شود که پس از تحصیل هزینه‌های مواد مشخص می‌گردند.
حسابداران در پایان هر کدام از دوره‌های مالی، تفاوت میان این دو نوع مخارج، یعنی هزینه‌های پیش بینی شده و هزینه‌های واقعی را مشخص می‌سازند و گزارش آن را در اختیار کارفرمایان قرار می‌دهند.
اما در شرایطی که میزان هزینه‌ها از ابتدا مشخص نباشد، حسابدار تولیدی باید در اولین قدم هزینه‌های فراهم ساختن مواد را بررسی کرده و سپس هزینه‌های تولید آن‌ها را تعیین کند. پس از آن بهای تمام شده کالا را بررسی کرده و موجودی کالا را در پایان دوره مشخص سازد.
هزینه‌های تولید و مراحل ساخت کالا
از نظر بسیاری از کارشناسان علم حسابداری هزینه‌های مربوط به ساخت یک کالا، مهمترین هزینه‌های یک شرکت و یا واحد تولید کننده هستند. این مخارج در دو دسته اصلی مستقیم و غیر مستقیم جای گرفته و انواع مختلفی هم دارند.
به طور کلی هزینه‌های مستقیم به هزینه‌هایی گفته می‌شود که کاملا مستقیم و بی واسطه به فرآیند تولید مربوط بوده و یا مرحله‌ای از آن به شمار می‌روند. در حالی که هزینه‌های غیر مستقیم به پروسه و یا مراحل تولید ارتباط پیدا نکرده و یا از نوع هزینه‌های فرعی محسوب می‌شوند.
در حقیقت این مخارج برای تولید محصول مورد نیاز هستند اما یک مرحله مشخص را در بر نمی‌گیرند. به این نوع از هزینه‌ها، هزینه‌های سربار نیز گفته می‌شود. از جمله هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم می‌توان به مواد اولیه مصرفی، استهلاک تجهیزات و ماشین آلات، تعمیر و نگهداری ماشین آلات، حقوق و دستمزدها و…. اشاره کرد.
هزینه‌های تجاری و اداری
یکی از مهمترین وظایف حسابداری تولیدی، بررسی هزینه‌های تجاری و یا غیر تولیدی است که به آن‌ها هزینه‌های عملیاتی نیز گفته می‌شود. این نوع از مخارج شامل مواردی از قبیل هزینه‌های مربوط به بخش‌های اداری، هزینه‌های مربوط به توزیع و فروش کالا و…. هستند و یا هزینه‌هایی از قبیل صدور پروانه، سفر، کمیسیون، بیمه، مالیات اموال و… را در بر می‌گیرد.
این نوع از مخارج نقش قابل توجهی در کاهش هزینه‌های یک سازمان تولیدی داشته و لذا بررسی آن‌ها برای حسابداری تولیدی اهمیت بسیار بالایی دارد.
بررسی دارایی‌های شرکت تولیدی
در حسابداری تولیدی، علاوه بر بحث و بررسی پیرامون هزینه‌ها، موضوع دارایی‌های شرکت نیز مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرد. دارایی‌های یک شرکت تولیدی در حقیقت تمام آن چیزها و یا سرمایه‌هایی هستند که شرکت در اختیار دارد. از جمله این دارایی‌ها می‌توان به وجوه نقد اشاره کرد و یا مطالبات، موجودی‌های کالا، مواد اولیه، اموال شرکت، اثاثیه و تجهیزات ساختمان را نام برد.
در این شرکت‌ها فقدان نقدینگی و یا کمبود وجوه نقد و دارایی‌ها ادامه فرآیند تولید را با اشکال مواجه ساخته و از سوی دیگر افزایش دارایی‌ها، انباشته شدن کالاهای تولید شده در انبارها، عدم استفاده صحیح از وجوه نقد و…. اختلالاتی را در کار مجموعه ایجاد می‌کند.
پس حسابدار تولیدی باید سعی داشته باشد وجوه نقد سازمان تولیدی را به بهترین نحو ممکن، مدیریت و کنترل نموده و استفاده مناسبی از امکانات و تجهیزات مجموعه به عمل آورد. در این صورت و با عملکرد صحیح بخش حسابداری تولیدی، از انباشته شدن کالاها، بدون استفاده ماندن وجوه نقد و…. جلوگیری به عمل آمده و رکود، اختلاس و… شکل نمی‌گیرد.
